Historia badań ewaluacyjnych rozpoczyna się w Stanach Zjednoczonych, na początku lat 60 XX wieku. Impulsem do rozwoju tego typu pomiarów był wzrost wydatków na opiekę społeczną. W owym okresie uruchamiano mnóstwo programów mających na celu usprawnić funkcjonowanie publicznego sektora społecznego. Niestety zabrakło koordynacji, refleksji nad wdrażaniem poszczególnych projektów i już po kilku latach można było pokusić się o stwierdzenie, że w większości przypadków wyłożone środki na ten cel były „pieniędzmi wyrzuconymi w błoto”.      Aby uniknąć tego typu sytuacji w przyszłości, postawiono na rozwój idei badań ewaluacyjnych. Do kogo są skierowane? Jaki jest ich sens oraz na czym polegają? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

badania ewaluacyjne cieszą szczególnym zainteresowaniem się wśród podmiotów z sektora publicznego. W Polsce popyt na tego typu pomiary wzrósł wraz z przystąpieniem naszego kraju do struktur Unii Europejskiej. Badania ewaluacyjne stały się podstawowym miernikiem efektywności wykorzystania środków wspólnoty przydzielanych w ramach rożnego rodzaju programów, funduszy, dofinansowań. Głównymi zleceniodawcami pomiarów ewaluacyjnych stały się jednostki samorządowe i krajowe. Wynika to z faktu, iż w przeciwieństwie do projektów komercyjnych, programy publiczne nie mają (najczęściej) jasno zdefiniowanych kryteriów opłacalności. W przypadku firm prywatnych kryterium jest jedno: zysk finansowy. Tymczasem w tym drugim przypadku musimy wziąć pod uwagę coś takiego jak „zysk publiczny”, pojęcie dość mgliste i nie mające bezpośredniego przełożenia na wymiar finansowy. I tu z pomocą przychodzi idea badań ewaluacyjnych. Najczęstszymi kryteriami branymi pod uwagę przy realizacji tego typu pomiarów jest:

• trafność- wskaźnik pozwalający określić dopasowanie celów danego programu do potrzeb określonego podmiotu
• efektywność- wskaźnik w obrębie, którego dokonuje się zestawienia poniesionych nakładów do uzyskanych zysków
• skuteczność- wskaźnik zestawiający cele zdefiniowane na etapie przygotowania projektu z realnie uzyskanymi wynikami
• użyteczność -wskaźnik określający stopień dopasowania programu do potrzeb grupy docelowej
• trwałość- wskaźnik oceniający jak długo utrzymają się pozytywne zmiany wynikające z wprowadzenia danego projektu

Oczywiście powyższych kryteriów nie należy traktować jako nienaruszalnych i jedynie, słusznie obowiązujących. W przypadku badań ewaluacyjnych, tak jak w przypadku każdego pomiaru, zaleca się każdorazowe dopasowanie metodologii do konkretnych pytań badawczych, na które chcemy uzyskać odpowiedź. Wymienione wskaźniki stanowią jedynie podstawowy katalog kryteriów stanowiący swoisty drogowskaz zarówno dla zleceniodawcy, jak i zleceniobiorcy. Jednak już na podstawie przeglądu tej niewielkiej próbki zmiennych, branych pod rozwagę przy realizacji badań ewaluacyjnych, widać wyraźnie, iż kwestie zysku w jego materialnym znaczeniu odgrywają tu rolę drugorzędną.

Problemem może wydawać się pozyskanie danych do powyższych wskaźników. Należy jednak pamiętać, iż w badaniach ewaluacyjnych, tak jak we wszystkich pomiarach społeczno-ekonomicznych, stosujemy podejście triangulacyjne zakładające wykorzystanie danych pierwotnych, wtórnych, ilościowych, jak i jakościowych. Tak bogate zaplecze pozyskiwania informacji zwiększa prawdopodobieństwo otrzymania rzetelnych i trafnych wyników.

Celem niniejszego artykułu była krótka charakterystyka badań ewaluacyjnych: nakreślenie idei owych pomiarów, jej głównych odbiorców oraz sposobu realizacji (metodologii). Wiedza na temat owych badań powinna zaprocentować ich lepszym wykorzystaniem, a w konsekwencji zminimalizować prawdopodobieństwo niepowodzenia wdrażanych projektów, czy programów, zapobiec takiej sytuacji jaka miała miejsce w Stanach Zjednoczonych na początku lat 60. minionego wieku.